Paxıllıq Paxıllığın psixologiyası Paxıllıq mövzusu insan həyatında aktual olan bir məsələdir. İnsan olduğu vaxt paxıllığında olması mümkündür. Paxillığın insana verdiyi zərərlərin, insanın şəxsiyyətinə vurduğu zərbənin, onun həyatını necə zəhərlədiyi haqda ətraflı bilgilər verilmişdir. Paxıllıq haqqında bir çox filosoflar, sosioloqlar, yazıçılar, psixoloqlar və başqaları fikir demiş və bəziləri isə öz işlərində yer ayırmışdılar. Ançaq bizim burda məqsədimiz başqa mövzular kimi paxıllığı loqoterapiya (üst psixologiya) baxımdan araşdırmaq və insanlara çatdırmaqdır. Bəzi alimlər paxıllığı bir neçə yerə (qizli və aşkar, fərdi və ictimai) və rəngə (qara paxıllıq, boz paxıllıq, sarı paxıllıq, qırmızı paxıllıq və s.) bölüblər. Ançaq biz burda ümumi paxıllıqdan danışaçıq. Çünki hər biri nətiçə etibarilə paxıllıqdıq. Paxıllıq deyəndə bizim zehnimizə gələn ilk şey bizim hansısa bir üstünlüyümüzdən xoşlanmayan və bizə qarşı pis niyyətli olan bir şəxs durur. Məsələn, eyni ali məktəbi bitirib, bərabər, az və ya çox iş təcrübəsi olan yoldanışınızı sizdən iki qat artıq əmək haqqı ilə sizdən yüksək bir vəzifəyə təyin edirlər. Bu zaman sizdə belə bir fikir yaranaçaq. Niyə axı o? Mən yox? Bunları deyərək etiraz edəçəksiniz, öz narazılığınızı bildirəçəksiniz. Və ya başqa bir misal gətirək, yaxın qonşunuz özünə yeni bahalı bir avtomobil alır, bundan xəbər tutduğunuzda deyirsiz: Mən köhnə bir avtomobilin içində qalmışam on ildi, bu özünə hər il yeni bir avtomobil alır. Bu fikirlər yaranaraq narazı olursuz və etiraz edirsiniz. Bu fikir istər gizli olsun istər aşkar şəkildə ifadə olunsun, bu paxıllıqdır. Bu paxıllıq davam edən paxıllıqdır ki, nəticəsi çox vaxt xoşa gəlməyən vəziyyətlərə səbəb olur. Birdə var tez keçici paxıllıq, burda insan başqasının uğurundan, maddi və mənəvi üstünlüyündən narazarılığı və ona etirazı tez keçir. Məsələn, iş yoldaşınız çalışdığınız müəssədə yaranan hər hansı bir problemi həll edir və digər iş yoldaşlarınızın tərifini qazanır. Siz bundan narahat olursuz və onun yerində olmaq istəyirsiz. Bu tez keçiçi bir vəziyyət olduğundan sizin paxıllığınızda tez keçici olaçaq. Paxıllığın ən pis növü isə insanın xasiyyət baxımından paxıl olmasıdır. Bu çür xasiyyət cizgisinə sahib olan insanlar hər kəsə paxıldırlar. Paxıllıq daim onlarla birdir. Bunun insanda olması çox açınaçaqlı bir haldır. Bu növ paxıllar daim insanların uğurlarına, üstünləklərinə qarşı paxıldırlar. Avstriyalı psixoloq, psixoterapevt, filosof V.Frankl isə “Arztliche Seelsorge” əsərində qeyd edir ki: Heç bir şey həyatı naməlum birinə qarşı şüursuz kin, naməlum birinə qarşı şüursuz paxıllıqdan daha çox zəhərləyə bilməz, - hansılar ki, “dadına görə yaşıl üzümə bənzəyir. Başqasının sevgisinə, başqasının yaxınlığına, başqa insanların övladlarına paxıl gözlərlə baxmaq olmaz, çünki bu vəziyyətdə biz insanın ruhuna dağıdıçı təsir göstərən qara paxıllıq deyilən şeylə qarşılaşırıq. Qara paxıllıqdan danışarkən, mən ilk növbədə müəyyən növ isterik qoca qadınlarda olan, eləcə də xarakterinə utancaqlıq və həssaslıq, nazın və həvəsin əcaibçə qarışan qadınları nəzərdə tuturam. Göründüyü kimi paxıllıq birinin üstünlüyünü götürməməkdən yaranır. Paxıllıq obyekti hər kəs ola bilər: yaxın qohum, dost, qonşu, iş yoldaşı və digər şəxslər ola bilir. Paxıllıq üç halda bitə bilir, ya paxıllıq edən ölsün, ya paxıllığı edilən, üçünçü hal isə, - paxıllıq edənin paxıllığa qalib gəlməsidir. Paxıllardan neçə qorunaq? Övladlarınızın hansısa bir üstünlüyü, digərlərində paxıllıq yarada bilər. Məhz bu səbəbdəndə sirr saxlamağı bacarın. Paxıllıq iyisi gələn insanlardan sirrləri gizli saxlayın. Övlad sirrini, ailə sirrini, dost sirini, kommersiya sirrini, dövlət sirrini saxlayın. Xəstəliyin qarşısını almaq onu müalicə etməkdən asandır və həm də üstündür. Üstünlükləri paxıllıq edənlərin yanında danışmamaq paxıllığın təhlükəsindən qorunmaq deməkdir. Paxıl şəxslərnən tədricən uzaq olmaq yaxsıdır. Ançaq bəzən isə elə şəxslər var ki, məsələn iş yoldaşları onlardan insan əlaqəni kəsə bilmir. İnsan bəzən günün müəyyən bir hissəsini hansısa müəssədə onlarnan keçirdir. Belə olduğu təqdirdə insan gərək onların yanında onları dahada alovlandıran üstünlüklərini danışmasın. Başqa bir yolu isə paxıllıq edənə qarşı şirin dil olmaq və hədiyyə verməklə sevindirmək. İnsan paxıllıq edənə qarşı hədiyyə versə, onla şirin davransa bu onu yumşalda bilər. Özümüzdəki paxıllığa neçə qalib gələk? Paxıllığı özündən uzaqlaşdırmaq üçün əsas bir neçə yol vardır. İnsan dərk etməlidir ki, mənim hansısa bir üstünmlüyə sahib olmamağım paxıllıq etdiyim şəxsin günahı deyil və ya mənim ona paxıllıq etməyim məni onun sahib olduğu üstünlüyə sahib etməyəçək. İnsan başqalarının üstünlüklərinə yaxşı bir niyyətlə baxmalıdır, onlara qarşı istəyi dəyişməlidir. Bunun üçün insan paxıllıq etdiyi şəxsin üstünlüklərini böyük əziyyətlə qazanılmış bir iş kimi görməlidir. Yaxşı olar ki, bunun üçün gedilən yol siyahıya alınsın, hesablansın, çünki, adətən insan işin arxa tərəfini yox, üzdə olanı görür. Hər bir insan bir noetik (mənəvi) şəxsiyyətdir, o unikal və təkrarolunmazdır. Bunu özümüz üçün bir qızıl qayda edək: heç bir kəslə, heç bir kəsin həyat yolu ilə, özümüzü və həyat yolumuzu müqayisə etməyək, çünki hər bir şəxs unikal və təkrarolunmazdır, yaşadığı taledə unikal və təkrarolunmazdır – təkdir, ikinçisi yoxdur. Birinin digərindən maddi üstünlüyü – şəxsiyyətində üstün olmağı demək deyil, Şəxsiyyət və maddiyat ayrı-ayrı şeylərdir. Öz şəxsiyyətinizin inkişafı üçün çalışın. Hər bir şəxs unikal və təkrarolunmaz olduğu üçün düşdüyü həyat vəziyyətləridə unikal və təkrarolunmazdır. Həyatımız bir xəzinədir, onun bizə verdi bəxş və lütfləri yada salaq. Onun bizə yaratdığı şanlardan istifadə edən və öz həyat işimizlə məşğul olaq. Xoşbətlik və sevinc o zaman bizə gələçək.

93